بشقاب میناکاری 16 سانتی اثر استاد امیری

هنر میناکاری

مینا کاری هنر درخشان آتش و خاک است، با رنگ‌های پخته و درخشان که سابقه‌ی آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و ظهور آن روی فلز در طول سده‌ی ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰ پیش از میلاد مشاهده می‌شود.

همه‌ی مصنوعات فلزی از جنس طلا، نقره، مس، برنج و برنز که به وسیله‌ی لعاب سفید یا رنگی پوشیده شده و با رنگ‌های مختلف، خطوط و نقش و نگاری بر اثر حرارت روی آن ها ایجاد شده باشد، در زمره‌ی محصولات میناکاری قرار دارند. امروزه، این هنر بیشتر روی مس انجام می‌شود، ولی می‌توان روی طلا و نقره نیز آن را انجام داد.

مراحل تولید بشقاب میناکاری

1. برای تولید ظروف مینا ابتدا باید زیرساخت آنها را تهیه نمود. زيرساخت مينا از فلزات خالص يا آلياژ فلزات با ترکيب درصد دقيق می­باشد. حداقل ضخامت فلز در تهيه‌ی زيرساخت، ۸/۰ ميلی‌متر است، زيرا سبب ازدياد مقاومت زيرساخت در مقابل انواع فشارهای کششی و خمشی شده و در نتيجه از ترک خوردن و پوسته شدن لعاب و تغيير شکل در اثر حرارت جلوگيری می‌شود. فلزات و آلياژهايی که در ساخت مينا بيشتر استفاده می‌شوند، عبارت اند از: مس، طلا، نقره، برنج و برنز.

2. بعد از تمیز نمودن سطح زیرساخت از هر نوع آلودگی، آن را لعاب می زنند. لعاب، قشر نازک شیشه مانندی است ک بر سطوح اجسام تهیه شده پوشش داده می شود. ماده تشکیل دهنده ی لعاب، پودر بسیار نرمی است که از ترکیبات سیلیس و سیلیکات ها می باشد.

3. مرحله‌ی بعدی پختن لعاب است. پس از خشک شدن کامل لعاب و بر طرف کردن هر گونه گردوغبار از روی آن، مرحله‌ی پخت آغاز می‌شود. برای پخت لعاب، حرارت کوره باید در حدود ۹۰۰ درجه‌ی سانتی‌گراد باشد. پخت لعاب ۲ تا ۳ دقیقه بیشتر نباید به طول انجامد. اگر بیشتر از این زمان در این دما بماند لعاب می‌سوزد و سطح کار سفید و البته صاف و براق باقی نمی‌ماند. بعد از آن که ظرف لعاب کاری شده سرد شد، رنگ لعابِ آن باید براق، شیشه‌ای و کاملا سفید باشد.

4. آماده‌سازی رنگ چهارمین مرحله­ی تولید مینا می­باشد. رنگ‌های مورد استفاده برای نقاشی روی زمينه‌ی مينا به رنگ‌های نسوز معروف هستند و عمدتاً از پودر اکسيد فلزات تشکيل می‌شوند. مخلوط محلول صمغ عربی و گلیسیرین عمل حلال رنگ را انجام می‌دهد. رنگ‌ها از ترکیب مواد شیمیایی متفاوتی به دست می‌آیند به این ترتیب که رنگ زرد از ترکیب براده آهن، اکسید کرمیم، اکسید قلع و سرب، رنگ قرمز با اضافه کردن براکس به کربنات سدیم و ترکیبات طلا، رنگ سیاه از اکسید آهن، سرب، اکسید کبالت، و دی اکسید منگنز، رنگ سبز از ترکیب براده مس، سنگ چخماق، شیشه و کرمات سرب، رنگ قهوه ای از اکسید آهن، اکسید کرم و اکسید روی و رنگ آبی، از ترکیب کبالت، اکسید روی و چخماق بدست می­آید. آنچه در مورد رنگ‌های انتخابی اهمیت دارد این است که شدت رنگ بستگی مستقیم به درجه و زمان حرارت دادن دارد.

5. مرحله­ ی انتقال طرح روی لعاب: هنرمند ميناکار، طرح مورد نظر خود را که معمولا برگرفته از نقوش اسليمی و ختايی، گل و مرغ، شکارگاه و صورت‌سازی است، روی قطعه‌ی لعابی پياده می‌کنند. برخی از این طرح ها پر کارتر و برخی از حجم نقوش سبک‌تری برخوردارند. بدیهی است که هر چه نقوش بکار برده شده پیچیده‌تر باشد، نتیجه کار ارزش مادی بیشتری پیدا می‌کند زیرا استاد کار وقت بیشتری برای آن صرف کرده است.

6. مرحله‌ی نقاشی: می‌توان ابتدا خطوط اصلی طرح را قلم‌گيری و سپس قسمت‌های مختلف را رنگ‌آميزی کرد. همچنين، می‌توان ابتدا طرح را رنگ‌آميزی و سپس دور آن را قلم‌گيری کرد.

7. مرحله‌ی پخت نقاشی: پس از آنکه نقاشی روی لعاب پايان يافت، بايد مجدداً قطعه را در کوره حرارت داد. اين بار حرارت کوره باید بين ۶۰۰ تا ۷۵۰ درجه سانتی‌گراد باشد.

8. پس از پايان پخت نقاشی مينا، روی آن را با لعاب شفاف با ضخامت کم می‌پوشانند و مجدداً می‌پزند.

روش نگهداری بشقاب میناکاری

از آنجا که نقوش مینا با لعاب شفاف پوشانده شده است، شستن با آب گرم و اسفنج صدمه‌ای به ظروف نمی‌زند، ولی از کشیدن اشیاء نوک تیز و برنده و ضربه زدن به آن باید جلوگیری کرد؛ زیرا ضربه زدن ایجاد پریدگی می‌کند. بدیهی است که حرارت زیاد و نامتناسب نیز بعضی از رنگ‌های مینا را می‌سوزاند.