مشخصه های مرغوبیت یک ظرف میناکاری

جادوی مینا هنر میناكاری را می توان یكی از اختراعات خلاقه ی بشر دانست؛ زیرا این هنر شامل فعل و انفعال های پیچیده ایست كه به هم ربط داده می شوند. از یك سوی عوامل ساده ای از قبیل سیلیكوم و مینیوم و پتاسیم و از سوی دیگر سنگ قیمتی كه تركیب آن ها مینا را به وجود می آورد. میناکاری هنری با پیشینه‌ ای در حدود پنج هزار سال است که برای زیبایی بخشیدن زیور آلات و ظروف مختلف استفاده می شده‌ است. این هنر ترکیبی ازآتش و خاک است که با هنر نقاشی آمیخته می گردد و نقش‌های زیبایی را می‌آفریند. به گفته برخی کارشناسان و درپی تطبیق دادن میناکاری‌ های بیزانس با آثار ایرانی، این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفته‌ است. انواع مینا به لحاظ روش تولید به دو دسته مینای خانه‌بندی و مینای نقاشی تقسیم می‌شود. روش‌های تشخیص میناکاری مرغوب همیشه تشخیص میناکاری مرغوب از دغدغه های خریداران صنایع دستی و ظروف میناکاری بوده است. تشخیص کیفیت برخی اقلام به دلیل همه گیر بودن، مثلا خرید روزانه، ماهانه و حتی سالانه، بسیار ساده تر شده است؛ اما کالا هایی وجود دارند که بدلیل آن که شناخت کافی در مورد آن ها وجود ندارد، نمی توان در مورد کیفیت و مرغوبیت شان به درستی تصمیم گرفت. صنایع دستی ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. هر ایرانی باید نسبت به این میراث گرانبها تعهداتی داشته باشد که حداقل آن داشتن “شناخت” نسبت به این دست از اجناس است. میناکاری یکی از همین محصولات است که اکثر مردم از جنس و نحوه تولید آن اطلاع چندانی ندارند. هر فرد که تمایل به خرید یک ظرف میناکاری دارد برای تشخیص میناکاری مرغوب باید نسبت به موارد زیر توجه داشته باشد.

برای سفارش و خرید ظروف میناکاری حتماً با دقت به داخل ظرف مورد نظرتان نگاه کنید، درصورتی که ترک‌خوردگی روی رنگ یا لعاب آن دیدید به معنی بیش از حد پخته شدن در کوره است. همچنین درنظر داشته باشید که تمام طرح و نقش‌ها تمیز و با ظرافت و با الگوی منظم روی ظرف کشیده شده باشند. برای خرید یک ظرف میناکاری مرغوب لازم است حتی به پشت ظرف هم نگاه کنید که لعاب آن دارای زدگی و ترک نباشد.

جنس زمینه در میناکاری

در میناکاری می توان از فلزهایی چون طلا، نقره، برنج و مس استفاده کرد. امروزه برای میناکاری از فلز مس که قابلیت چکش خواری بالاتری دارد استفاده می‌شود، و البته قیمت مس نیز نسبت به طلا و نقره مسلما پایین تر و به صرفه تر می‌باشد.

وزن مسی که برای ظروف بکار می‌رود باید متناسب با خود آن ظرف باشد. نه خیلی سنگین و نه خیلی سبک که در کوره شکل کامل و بدون نقص خود را از دست دهد. متاسفانه برخی افراد برای کم کردن هزینه تولید از وزن مس کم می‌کنند که البته در شکل نهایی ظرف تاثیر می‌گذارد.

تمیزکاری قبل از لعاب کاری

وقتی زیرکار مشخص شد، هنرمند مس کار باید سطح کار خود را از هر گونه آلودگی و پستی و بلندی بزداید. به گفته کارشناسان حتی اثر انگشت نیز نباید روی آن باقی بماند، زیرا چربی پوست باعث می‌شود لعاب مینا به خوبی روی سطح مس ننشیند. برای نیل به این منظور سطح مس را با نمک و سرکه پاک می‌کنند. آن را با آب می‌شویند و در آخر برای زدودن هرگونه ناخالصی آن را به کمک کمپرسور هوا پاک می‌کنند.

لعاب کاری مس

بعد از آن که سطح زیر کار آماده شد نوبت به لعاب کاری می‌رسد. لعاب در میناکاری از سیلیس، کربنات، سدیم، پتاسیم، آهک، قلع و … تشکیل شده است. بعد از آن که سطح مورد نظر کاملاً با لعاب سفید پوشانده شد و حالتی یک دست گرفت ظرف را در گوشه به دور از گرد و غبار می‌گذارند تا کمی خشک شود سپس نوبت به پخت لعاب می‌رسد.

پخت لعاب ظروف میناکاری

دمای کوره در این مرحله باید ۹۰۰ درجه سانتیگراد باشد. پخت لعاب ۲ تا ۳ دقیقه بیشتر نباید به طول انجامد. اگر بیشتر از این در این دما بماند لعاب می‌سوزد و سطح کار سفید و البته صاف و براق باقی نمی‌ماند. بعد از آن که ظرف لعاب کاری شده سرد شد، رنگ لعاب آن باید براق، شیشه‌ای و کاملا سفید باشد.

رنگ و نقوش روی ظرف لعاب کاری شده

حال نوبت به نقاشی با رنگ‌های مینایی یا به اصطلاح رنگ‌های نسوز می‌رسد. رنگ‌های میناکاری از پودر اکسید فلزات تشکیل شده‌اند. در هنر میناکاری رنگ‌های مختلفی وجود دارد که بهتر است برای زیبا‌سازی و همچنین تناسب با درجه حرارت‌های مختلف بعضی از آن ها را با هم ترکیب کرد.

رنگ آبی لاجورد

رنگ قرمز مایل به بنفش

رنگ سبز

رنگ زرد

رنگ قرمز ارغوانی

رنگ فیروزه‌ای

رنگ قهوه‌ای

رنگ مشکی

رنگ طلایی

اما اغلب افراد میناکاری اصفهان را به رنگ لاجورد و فیروزه‌ای می‌شناسند.

نکته قابل ذکر در مورد رنگ‌های مینایی این است که در میناکاری رنگ سفید وجود ندارد؛ اگر میناکار در نقوش خود به رنگ سفید احتیاج داشت از همان لعاب زیر کار استفاده می‌کند یا قسمت‌های رنگ شده را با جسم نوک تیز خراش می‌دهد تا به رنگ سفید لعاب دست پیدا کند.

تهیه رنگ های میناکاری

برای تهیه این رنگ‌ها امروزه از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌شود. در حالی که در گذشته از رنگ‌های گیاهی استفاده می‌شد. برای تهیه‌ی رنگ قرمز از طلای حل شده به اضافه‌ی براکس و کربنات سدیم، برای تهیه‌ی رنگ سبز از مس به اضافه‌ی کرومات سرب و برای تهیه‌ی رنگ زرد از ترکیب آهن، اکسید کروم و قلع و در هر صورت برای شفافیت لعاب‌ها از اکسید قلع استفاده می‌شود.

طرح های ظروف میناکاری

نقوش در ظروف میناکاری شده معمولاً از یک قاعده و الگو پیروی می‌کنند. طرح و نقشی که در میناکاری به کار برده می‌شوند عموماً نقوشی سنتی‌ هستند مانند:

اسلیمی

ختایی

مرغ و ختایی

گل و مرغ

اسلیمی-ختایی

چهره ها

ابنیه تاریخی و مذهبی

برخی از آن ها پر کارتر و برخی از حجم نقوش سبک‌تری برخوردارند بدیهی است که هر چه نقوش بکار برده شده پیچیده‌تر باشد، نتیجه کار ارزش مادی بیشتری پیدا می‌کند زیرا استاد کار وقت بیشتری برای آن صرف کرده است.

گردآورنده: خانم اسکندری