سطل خاتم کاری

هنر خاتم کاری

یکی از زیباترین و ارزنده ترین صنایع دستی و میراث فرهنگی ایران زمین است و بویژه در اصفهان رواج دارد. در تعبیری وسیع تر، خاتم کاری هنر آراستن سطح اشیا به صورتی شبیه موزاییک با مثلث های کوچک می باشد. طرح های گوناگون خاتم همواره بصورت اشکال منظم هندسی بوده است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث های کوچک در کنار هم نقش بندی می کنند.

خاتم ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود. و خاتم كاري عبارت است از كنده كاري يك طرح به وسيله اجزا چوبي و مواد ديگري كه بعداً بر زمينه چوبي نصب مي گردد.

مواد اولیه‌ سطل خاتم

برای تولید محصولات خاتم از مواد اولیه‌ی گوناگونی استفاده می‌شود که عبارت است از:

- انواع چوب با رنگ های مختلف که آنها را با استفاده از رنگ‌های مصنوعی و شیمیایی به رنگ های متناسب در می آورند: مانند گردو (سیاه)، عناب (قرمز)، نارنج (قرمز، زرد یا سیاه)، افرا(قرمز یا زرد)، و شمشاد(زرد). چوب آبنوس، فوفل و بقم دارای استحکام قابل توجهی است. به همین سبب کمیاب و گران‌قیمت بوده و به ندرت مورد استفاده‌ی خاتم‌سازان قرار می‌گیرد

- انواع استخوان و عاج مانند عاج فیل، استخوان شتر، استخوان گاو و استخوان اسب. این استخوان ها به رنگ سفید بوده و بنابراین یا به رنگ طبیعی خود در خاتم استفاده می شوند و یا توسط مواد شیمیایی به رنگ سبز در می آیند. عاج گران قیمت بوده ولی به علت زیبایی و استحکامی که به خاتم می‌بخشد هنوز در خاتم‌های درجه یک به کار می‌رود

- انواع مفتول‌های فلزی مانند مفتول برنجی (برای تهیه‌ی رنگ زرد طلایی براق)، نقره‌ای (رنگ سفید براق)

- صدف: استفاده از صدف در خاتم‌سازی موجب زیبایی بیشتر و افزودن بر کیفیت خاتم می‌شود. ولی گرانقیمت بوده و در حال حاضر برای تامین رنگ سفید براق در خاتم‌های درجه یک و عالی کاربرد دارد.

- نخ پرک، چسب سریشم و لاک

مراحل تولید سطل خاتم

1) خاتم سازی یا تهیه لایه خاتم: این مرحله شامل عملیاتی از قبیل طراحی خاتم ، تهیه مواد و مصالح، برش و ترکیب آنها برای ساخت و تهیه لایه خاتم است.

ابتدا انواع چوب‌ها و استخوان‌ها را با رنگ‌های مختلف تهیه کرده و با ابزار مخصوص خود به طول ۳۰ سانتی‌متر و قطر ۱ تا ۲/۵ میلی‌متر می‌برند و از آن‌ها مثلث‌هایی تهیه می‌کنند که پس از سوهان‌کاری تمام اضلاع آن به حالت دلخواه و مطابق با طرح در می‌آید.

"مثلث ها هرچه ظريف تر و طرح ها و اشكال هرچه منظم تر باشند،خاتم مرغوب تر خواهد بود. يكي ديگر از دلايل مرغوبيت و ارزشمند بودن خاتم بالا بودن كيفيت مواد اوليه است"

از مثلث های بدست آمده برای ساخت طرح های بعدی استفاده می شود. این طرح‌ها آن قدر تکرار می‌شوند تا به اندازه‌ی طرح مورد نیاز درآمده و سپس در زیر فشار و پرس قرار می‌گیرند و با چند مرحله برش‌کاری و چسباندن لایه‌های بسیار نازک چوب دراطراف آن، طرح اولیه‌ی یک خاتم به وجود می‌آید.

2) خاتم کاری: که شامل طراحی زیرساخت، چسباندن لایه های خاتم بر روی زیرساخت، پرداخت و جلا کاری اشیای خاتم کاری است

برای براق شدن و مراقبت از خاتم در مقابل رطوبت ، گرما و سرما سطح کار را با روغن پلی استر روغن کاری میکنند

روش نگهداری سطل خاتم

- دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری شود

- از تمیز کردن آنها با پارچهٔ مرطوب اجتناب گردد

- از به کار بردن هر گونه جلاسنج بر روی سطوح خاتم اجتناب شود